Laura van Dijk houdt van eenzame mensen
Mijn bijzonder rare week met Tess is sinds de wereldpremière op het filmfestival van Berlijn een regelrechte hit op internationale jeugdfilmfestivals, met iedere week wel een bekroning voor de film of een van de direct betrokkenen. Terecht, want het is een fijngevoelig juweeltje. Ook Laura van Dijk werd gelauwerd: op het Goldener Spatz Festival in Erfurt mocht zij de prijs voor het beste scenario in ontvangst nemen.
Een paar dagen voor deze heuglijke gebeurtenis sprak Plot met Laura van Dijk in haar woonplaats Amsterdam. In schaakcafé De Twee Klaveren – waar we terecht kwamen na een korte maar effectieve zoektocht naar een locatie met minder omgevingsgeluid dan de originele ontmoetingsplaats – herinnert ze zich dat ze werd gebeld door producent Joram Willink van BIND Film met de vraag of ze de jeugdroman van Anna Woltz wilde lezen en eventueel wilde bewerken tot een speelfilmscenario.
Het verhaal sprak haar aan en al snel was de schrijfster van diverse tv-films, de Oscar-inzending Kattenkwaad (2010) en de veelgeprezen serie Poesjes (2015) bezig met haar eerste boekbewerking. “Het fijne van het boek is dat het verhaal rond Tess heel helder was, zij heeft een duidelijke boog. Bij het hoofdpersonage Sam gebeurt veel intern, dus dat was de uitdaging hoe ga je dat vertalen naar beeld. Dat was een leuke puzzel.”
Het door Steven Wouterlood invoelend geregisseerde Mijn bijzonder rare week met Tess gaat over het jongetje Sam (Sonny van Utteren), die bang is om als jongste van het gezin alleen over te blijven, en daarom tijdens de zomervakantie aan een zelfverzonnen alleenheidstraining begint. Door zijn ontmoeting met de ongrijpbare Tess (Josephine Arendsen), die een groot geheim met zich meedraagt, wordt hij echter een avontuur in getrokken dat hem zijn kijk op het leven doet veranderen.
“De voornaamste uitdaging was om Sam meer naar voren te halen in het script,” vertelt Van Dijk. “Hij is meer het hoofdpersonage geworden en Tess is iets naar de achtergrond gegaan. Zij heeft nog steeds een heel grote rol in het geheel, maar ze is in vergelijking met Sam iets meer een bijpersonage.”
Dat merk je als kijker vooral aan het einde van de film, als Sams lijn helemaal wordt afgerond terwijl je de afloop van Tess haar lijn vooral meekrijgt vanuit het perspectief van Sam. Waarom was dat beter voor de film? “In het boek weet je al heel snel dat Tess op zoek is naar iemand. In de film weet je als kijker veel minder snel wat er precies aan de hand is en waarom Tess zich zo gedraagt als ze doet. Verder heb ik geprobeerd om Sam iets autonomer te maken. De verhaallijn van Tess is heel dominant, dat werkt goed in het boek, maar met het vertalen naar film leek zij het hoofdpersonage te worden, terwijl Sam dat is, dus voor de film heb ik hem een zetje moeten geven. Ik vind het wel spannend als kinderen die het boek hebben gelezen de film gaan kijken, want die merken dat er dingen zijn veranderd.”
Het boek van Anna Woltz speelt zich af op Texel, maar dat is in de film Terschelling geworden. “Dat eiland is mijn tweede thuis, daar kom ik al mijn hele leven, mijn ouders zeggen altijd dat ik er verwekt ben,” vertelt Van Dijk. Het was heerlijk om de personages daar rond te laten lopen. Een wereld die ik heel goed ken en waarbij ik de juweeltjes van het eiland kon gebruiken in het script. “De dokterspost, de schelpenpaadjes, het strand, de boot, het wad. Er zat eerst nog een scène in met een paardendrijverij door Midsland, die is uiteindelijk gesneuveld omdat het productioneel niet haalbaar was. Omdat het eiland mijn tweede thuis is, voelde het heel comfortabel en volgens mij hebben de cast en crew er ook een heel leuke draaiperiode gehad. Ik ben bezig met een ander script dat op zich op Terschelling afspeelt, dus ik ben er voorlopig nog niet klaar mee.”
Een bonus bij het schrijven van de Tess-film was dat de samenwerking met regisseur Steven Wouterlood – die een Kids Emmy won voor de korte film Alles mag – soepel verliep. “Ten tijde van het treatment was ik zwanger van mijn eerste kind, dus dat hebben we samen geschreven en ook tijdens de volgende fase hebben wel veel gespard. Steven had ook altijd goed commentaar, hij zei nooit iets waarvan ik dacht: zitten we nog wel op dezelfde lijn? We hebben ook favoriete jeugdfilms uitgewisseld. Hij tipte mij de Franse film Tomboy en ik beval hem The black Stallion aan van de Canadese regisseur Carol Ballard, die ook andere mooie films als Never cry Wolf heeft gemaakt, die zich grotendeels in de vrije natuur afspelen. Door die films uit te wisselen konden we elkaar laten zien wat voor sfeer we voor ogen hadden. Het was een heel prettige samenwerking, en ook met BIND Film trouwens, die absoluut voor herhaling vatbaar is.”
Je gaat haast denken dat de liefde voor natuur, dieren en het ongerepte als vanzelfsprekend bij Van Dijk horen. En ten dele klopt dat ook. “Ik heb net een Oversteek ingeleverd [die eind juni werd gehonoreerd, ok] en het viel iemand op dat ook daar water en bepaalde elementen een bepaalde rol spelen, dus wellicht heb ik daar inderdaad affiniteit mee.”
Toch riepen eerdere door Van Dijk geschreven films, zoals de tv-film Vrij (2014) en het eerder genoemde Kattenkwaad andere associaties op. De eenzaamheid en het verlangen naar vrijheid in Vrij, de hang naar het macabere in Kattenkwaad (foto onder). Paste dat ook bij haar of waren dat thema’s die haar artistiek boeiden?
“Ik heb altijd wel een zwak voor de underdog gehad. Ik hou van eenzame mensen. Het zit ook wel in Mijn bijzonder rare week met Tess. Zo volgt Sam bijvoorbeeld een zelf opgelegde eenzaamheidstraining, omdat hij gelooft dat hij uiteindelijk in zijn eentje zal overblijven als al zijn familieleden zijn overleden. Ik was een heel ongelukkige puber, dus die eenzaamheid heb ik zelf ook wel ervaren. Ik kan heel sociaal zijn maar ik kan mezelf ook goed afsluiten voor mensen. Wat natuurlijk ook wel handig is met mijn beroep. Maar als kind was ik extreem verlegen en dat stond me ook bij een hoop dingen in de weg. Dus het komt zeker ergens vandaan.”
Laura van Dijk komt uit een onvervalst kunstenaarsgezin. Grootvader Arie Kater (door zus Nova van Dijk vereeuwigd in de documentaire Arie Kater, de kater komt later) was kunstschilder. Hun moeder was een flamencodanseres en vader Bill van Dijk kende een grote loopbaan als acteur en musicalster (en is bovendien te horen als verteller in de door zijn dochters gemaakte serie Poesjes). “Nova en ik wisten niet beter dan dat onze vader geen negen tot vijf baan had en dat hij ‘s avonds ging werken. We zijn allebei nogal chaotisch en hebben van nature weinig structuur in onze levens meegekregen. Wat je in de weg kan staan, maar wat ook weer…”
Haar stem dwaalt even af. Is scenarioschrijven dan een goed middel om structuur in je eigen leven aan te brengen? “Nee, het is voor mij best wel een masochistisch beroep. Ik vond het vaak echt heel lastig om ergens aan te beginnen. Dan zat ik er maar tegen aan te hikken. Ik heb nu een tentje ontdekt waar ze geen internet hebben, dat werkt heel goed. Ik verzand heel snel in afleiding. Ik heb me er ook best wel voor geschaamd. Dat ik dacht: Ik ben een querulant, ik belazer de boel. Dan is het fijn om te horen dat anderen daar ook mee worstelen.”
Na de filmacademie duurde het een tijdje voor ze haar eigen projecten ging ontwikkelen.” Ik heb een tijd als dialoogschrijver gewerkt. Ik ben begonnen met Het huis Anubis van Anjali Taneja en heb ook veel gedaan voor andere Studio 100-series als Mega Mindy en die over het paardenmeisje Amika. Bij Mega Mindy mochten we op een gegeven moment ook het verhaal voor een nieuwe reeks verzinnen, dat vond ik heel leuk. Daarna heb ik voor de jeugdserie Vrijland geschreven. Ik heb dus heel veel in opdracht gewerkt. Dat was een goeie training. Je moet leveren en dus werd ik wel geconfronteerd met mijn aangeboren neiging tot uitstellen. Ik vond het soms moeilijk om de deadline te halen, zeker als dingen even niet lekker liepen.”
De stap naar eigen werk maakte ze met de NTR Kort Kattenkwaad, die geregisseerd werd door haar zus. De film was dat jaar ook de Nederlandse Oscar-inzending in de korte film categorie. “Sindsdien richt ik me in de eerste plaats op mijn persoonlijke projecten.”
Na het succes van Kattenkwaad volgden o.a. de One Night Stand-films Onder invloed en Vrij. Tussendoor volgde ze nog een half jaar een opleiding aan het befaamde maar inmiddels wegbezuinigde Binger Instituut in Amsterdam. “Het is zo jammer dat het niet meer bestaat, want de lessen daar waren op hoog niveau en daar heb ik echt veel geleerd.”
Na jaren knokken voor een plekje zit Van Dijk nu in de benijdenswaardige positie dat ze kan kiezen met wie ze werkt. Ze kan met haar partner Martijn de Jong samenwerken, met wie ze de Oversteek heeft ingediend, met een jong talent als Steven Wouterlood of met een regisseur van naam als Mischa Kamp, met wie ze al langer aan een project werkt. En dan is er de bloedband met Nova, die ervoor zorgt dat ze altijd weer naar elkaar toetrekken. Hoe vindt ze het om met haar zus te werken? “Heel leuk. Soms is het ook heel heftig. Dan hebben we even een conflict. Maar misschien omdat we familie zijn, komen we ook weer snel samen en dan is het weer goed.”
Hun namen zijn voor altijd verbonden aan de serie Poesjes, die tot nu toe twee seizoenen kende en ook op de Plot-redactie zeer geliefd is. Van Dijk is trots op het eindresultaat, maar de herinnering leidt ook tot een verzuchting die uit de grond van haar hart komt. “Het was een hel! Het is het absoluut allemaal waard geweest, maar vooral het eerste seizoen was loodzwaar.”
Dat wil ze best uitleggen. “Ik schreef het treatment, herkenbare verhaaltjes met een kop en een staart. Daar werd op gedraaid en vervolgens werd het gemonteerd. Daarna kwam het materiaal terug om de dialogen erop te schrijven. Dus ik dacht: dan krijg je tien minuten af, dat is lekker, helder, makkelijk. Maar dat liep dus anders.”
Ze denkt even na. “Wat het lastig maakte, was dat die dieren niet te regisseren waren. Je moet een beetje mazzel hebben met wat er op de set gebeurt, maar ik denk dat ze in de edit vaak hebben gedacht: hier doen ze iets leuks! En dit is ook leuk! Dat komt straks wel goed, want het zijn allemaal superleuke momenten. Maar wat ik dan terugkreeg waren niet de achttien scènes die ik had bedacht, maar een stuk of dertig fragmenten, waar niet of nauwelijks samenhang in zat. Dus je kon niks meer vertellen, en je moest alles tig keer terugspoelen, want de dialogen moesten echt op de seconde kloppen.”
Het hele proces ging haar niet in de koude kleren zitten. “Uiteindelijk hebben we wel de treatments aangehouden, maar ik vond het frustrerend. Het was prachtig, het zag er mooi uit en het was leuk om naar te kijken. Maar ik heb er bijna een burn-out aan overgehouden. Ik zou het eigenlijk in mijn eentje doen, maar halverwege raakte ik in paniek. Toen heb ik gezegd: we moeten er andere schrijvers bijhalen, want anders gaan we het niet halen. Toen zijn Floor van Lissa en Willem Bosch erbij gekomen. Ik heb Willem ook nog een keer aan de telefoon gehad, die zei dat hij eruit zou stappen, omdat het niet te doen was. Maar gelukkig is hij er bijgebleven en Floor is zelfs meegegaan naar het tweede seizoen. Bij het tweede seizoen hebben Floor en ik de dialoog samen geschreven. Zij schreef de kittens en de pensiongasten en ik heb kater Boudewijn en zijn trouwe butler, schildpad Ed geschreven.” (Op dit punt aangekomen, kunnen we het natuurlijk niet laten even een langgerekt “E-e-e-e-d-d-d” door de ruimte te laten schallen).
Bij seizoen 2 hadden de schrijvers meer greep op het geheel. “Het was heel fijn dat we vooraf rond de tafel konden zitten en zeggen: hoe gaan we dit proces in goede banen leiden? Dit keer hebben we hele scenario’s uitgeschreven en hebben ze bij het draaien en de edit de scripts echt zoveel mogelijk aangehouden. Dus het is echt veel beter gegaan. Ik heb nog best veel moeten herschrijven, maar het zat in elk geval veel dichter bij wat er al lag en we konden veel dialogen gebruiken die we al hadden. Later, toen ze werden ingesproken door onze geweldige stemmencast, zijn er ook weer stukjes verdwenen en vervangen door improvisaties, maar dat hoort erbij.”
Van Dijk benadrukt dat de stemmen van Remko Vrijdag, Hans Teeuwen, Ellen Parren, Wart Kamps en vele anderen een extra dimensie aan het geheel geven. “Het is echt een cadeautje als je hoort wat ze ervan maken, dat is genieten geblazen! Bij een derde seizoen zou ik het nog strakker willen trekken, maar het is zeer de vraag of dat er komt. Eerst leek het wel te gaan gebeuren, maar nu is het helaas weer onzeker. Ik hoop van ganser harte dat we alsnog de kans krijgen om dat derde seizoen te maken.”
Trailer Mijn Bijzonder Rare Week Met Tess:
https://www.youtube.com/watch?v=V0iVENCJo2U
De complete serie Poesjes:
https://www.vpro.nl/jeugd/programmas/poesjes.html
NTR Kort Kattenkwaad:
https://kort.ntr.nl/2014/07/01/kattenkwaad/
One Night Stand Vrij:
https://www.npostart.nl/vrij/02-01-2015/VPWON_1226900