Philip Delmaar: ‘Ik moet blijven zoeken naar dingen die mij uitdagen’

Philip Delmaar geldt dit jaar als hofleverancier van de lichting Telefilms 2017. Voor debuterend regisseur Stanley Kolk bewerkte hij de graphic novel De terugkeer van de wespendief van Aimée de Jongh tot een wrang maar ook ontroerend thriller-drama. En samen met Waldemar Torenstra schreef hij voor regisseur Jorien van Nes het psychologische drama De aflossing.

Hij heeft inderdaad heeft heel veel gedaan de afgelopen jaren, zo beaamt Philip Delmaar met een grijns in het aan de Amstel gelegen etablissement De IJsbreker in Amsterdam. “Je weet hoe het gaat”, vervolgt hij. “Het is soms moeilijk om schot in dingen te krijgen. Nu komt er opeens veel uit dat soms al jaren in ontwikkeling was. Ik heb nu twee Telefilms, die niet in hetzelfde jaar zijn ontwikkeld. En de jeugdserie Zenith, met Lotte Tabbers, een project dat al vier, vijf jaar geleden door andere mensen is opgestart. Het is gek hoe dat loopt. De ene keer stagneert de boel en dan gaat alles in een keer door.”

Philip Delmaar (1971) studeerde af als taalpsycholoog aan de Universiteit van Amsterdam. Na enkele jaren amateurtoneel, meerdere pogingen tot het schrijven van prozameesterwerken en een stapel nooit uitgekomen zelfgeschreven songs voor zijn band geproduceerd te hebben, ontdekte hij zijn ware passie: het schrijven voor drama. Zo kwam hij bij de Scriptschool terecht en deze tweejarige opleiding vormde de springplank voor zijn carrière als scenarioschrijver. De samen met Anjet Daanje geschreven korte film Raak werd in Berlijn bekroond met een Zilveren Beer, zijn speelfilmdebuut Skin leverde hoofdrolspeler Robert de Hoog een Gouden Kalf op en verder schreef hij (al dan niet met anderen) scripts voor de films Lotus, Daglicht en Boy 7 en series als Penoza en Nieuwe Buren.

En nu dus die twee Telefilms in een jaar. Hoe is dat zo gekomen?
“Het was dus nooit de bedoeling dat ze in hetzelfde jaar gemaakt zouden worden. De aflossing, die eerst ‘De val’ heette, was bedoeld voor de Telefilm 2016. Die is afgewezen, omdat de VPRO koos voor Hope, de film die Erik de Bruyn heeft gemaakt. Maar Waldemar Torenstra is een heel gedreven gast en al langer gefascineerd door de malversaties binnen de financiële wereld, dus hij wilde per se verder met dat onderwerp. Wij hebben toen een nieuw filmplan ontwikkeld, zonder de verwachting dat het alsnog een Telefilm zou worden. Ondertussen was ik begonnen aan de ontwikkeling van De terugkeer van de wespendief. En toen kwamen die twee opeens samen, omdat de VPRO besloot om De aflossing toch een kans te geven als Telefilm.”

“Ik weet nog wel een leuke anekdote over hoe het zo is gekomen. Mijn huis werd verbouwd toen we twee jaar geleden wachtten op de uitslag van De aflossing. Ik kon het huis niet in, want het was een enorme chaos. Ik was net in mijn kaak geboord en ik voelde me verschrikkelijk. We hadden vervangende woonruimte gekregen, maar vanwege een lekkage werd ook daar geboord. Dus ging ik naar mijn werkruimte in Oost, waar ik dacht rustig aan het werk te kunnen. Tot ik voetstappen op het grind hoorde en er opeens een man op het dak stond met een enorme boor, die daar ging boren. Het was een bizarre nachtmerrie. Toen heb ik op Facebook een idee voor een horrorfilm geplaatst over ‘De nachtmerrie van de verbouwers’. Meteen reageerde Stanley Kolk, die ik op dat moment alleen nog maar kende als editor. Hij nodigde me uit om bij hem te komen werken. Het was in zijn studio dat ik mail kreeg dat De aflossing niet doorging. Twee uur later kwam Stanley binnen en zei, totaal ongerelateerd, dat hij een boek had liggen waar hij eventueel iets mee wilde, en of ik het eens wilde lezen. Dat was De wespendief. Dus de twee projecten raakten elkaar toen al.”
De terugkeer van de wespendief, dat vorige week als eerste van de nieuwe reeks Telefilms werd uitgezonden, laat zich omschrijven als een psychologische thriller. Centraal staat Simon (Benja Bruijning), wiens noodlijdende boekhandel in financieel zwaar weer verkeert en die tot overmaat van ramp wordt geconfronteerd met een man die voor zijn ogen zelfmoord pleegt. Zijn zwangere partner Laura (Sanne Langelaar) moet daarna met lede ogen toezien hoe zich een traumatisch verleden ontrafelt, waarin Simon’s jeugdvriend Ralph (Samuel Bouma) centraal staat. En zo ontdekken we het gruwelijke geheim dat Simon bij zich draagt. De film is voorlopig nog te zien via Uitzending Gemist.

De aflossing is een psychologisch drama over twee broers, die hun verleden uitvechten in ons falende financiële systeem. Als bankier Thomas (Waldemar Torenstra) op de begrafenis van zijn vader na lange tijd zijn activistische broer Arne (Gijs Naber) terugziet, doet hij een poging nader tot elkaar te komen en nodigt hem uit voor een internationale, prestigieuze conferentie over duurzaam bankieren. Als Arne dit podium echter gebruikt voor een ludieke actie, heeft dat rampzalige gevolgen, waar ook topbankier (Porgy Franssen) en Arne’s vriendin (Markoesa Hamer) het slachtoffer van dreigen te worden. De aflossing wordt op 26 april (NPO 3, 20.25 uur) uitgezonden als laatste in de reeks Telefilms.

Kun je iets vertellen over de manier waarop je beide projecten hebt benaderd?
“Bij beide projecten was ik zeer dienstbaar aan het grote geheel. In het geval van De aflossing had Waldemar in zijn eentje de toekenning gekregen om de film te gaan ontwikkelen. Hij had het treatment geschreven maar er moest nog veel aan gebeuren en hij had het heel druk, dus hij vroeg of ik met hem mee wilde schrijven. Toen is in eerste instantie Hanro Smitsman er als regisseur bijgekomen. Hij had zijn eigen beeld van wat de film moest worden, dus voor we in december bij de deadline waren, waren we al drie keer overnieuw begonnen. Eigenlijk begreep ik die aanvankelijke afwijzing wel. Joost de Wolf van de VPRO vond het echter een interessant onderwerp, dus toen hebben we gekeken hoe we het verder konden ontwikkelen. Toen Hanro vanwege andere projecten niet meer beschikbaar was, kwam Jorien van Nes erbij.”

En ondertussen kwam De terugkeer van de wespendief in beeld?
“Stanley Kolk was tot dan toe altijd als editor actief geweest. Hij had echter ook de rechten op de graphic novel van Aimée de Jongh verkregen, omdat hij vond dat er een film in zat. Hij ging wel vaker naar regisseurs toe met plannen. Toen hij Aimée vroeg of de rechten beschikbaar waren, reageerde ze heel positief en vroeg: waarom doe je de regie niet zelf? Waarna het bij hem begon te kriebelen. Hij heeft toen het boek aan mij gegeven en ik zag al snel dat het een heel goede graphic novel is. Ik krijg vaak boeken waar heel veel aan zou moeten gebeuren om er een film van te maken, maar het werk van Aimée is grafisch en heel visueel. Al was het wel een moeilijkheid dat het verhaal in zijn originele vorm hooguit een film van 40 minuten zou opleveren.”

Het had heel goed een One Night Stand kunnen zijn.
“Dat heb ik ook tegen Stanley gezegd! Maar hij wilde er een lange film van maken. We hebben een extra laag moeten verzinnen, dat was lastig. Bij De aflossing waren de ideeën, de arena en de bevlogenheid van Waldemar leidend. Maar het verhaal ontbrak en we hebben ons vaak afgevraagd: waar gaat het precies over? De twee processen waren dus heel anders, al ging het in beide gevallen wel om het zoeken naar het verhaal van de ander, van Aimée en Waldemar.”

Hoe verliepen die processen precies?
“Voor mij zijn het twee kinderen die gelijk zijn opgegroeid, maar de een heeft blond en de ander zwart haar. En nu studeren ze tegelijkertijd af! Stanley en ik kwamen met De wespendief bij Floor Onrust van Family Affair Films en zij heeft voor een heel open sfeer gezorgd, waarin Stanley en ik alles tegen elkaar konden zeggen. Hij heeft zoveel ervaring als editor, ik heb nooit eerder een regisseur meegemaakt die zo goed was in denken in structuur en sequenties. Dat proces verliep heel constructief. Bij Waldemar ging het om de ideologie en hoe die te vertalen naar een goed filmscript. Dat was een zoektocht, waar steeds interessante en spannende dingen gebeurden, ook omdat Jorien van Nes een intelligente regisseur is. De aflossing is een heel heftige film geworden, mede omdat iedereen erg aan elkaar moest wennen en zoeken.”

Over wat voor spannende dingen heb je het dan?
De aflossing was aanvankelijk een mannending – en dat is het nog steeds een beetje. Het gaat over twee mannen die een ideologisch conflict uitvechten, over geld, banken en meer van dat soort dingen. Mannen die elkaar proberen te overtroeven. Wij wilden een vrouwelijker benadering en Jorien had daar meteen haar gedachtes over. We zijn allebei vrij moralistisch ingesteld, Waldemar en ik, en we merkten al snel dat het een preekfilm dreigde te worden. Jorien wilde meer menselijk drama. Dus we moesten haar beloven dat als de film doorging, we nog een slag zouden maken. Toen we inderdaad die ‘go’ kregen, zeiden we dus tegen de producent dat het project meer ontwikkelingstijd nodig had. Meer onderzoek. Het was een heel ander proces dan bij De wespendief.”

‘De aflossing’ gaat over het gevaar van een nieuwe financiële crisis, die nog veel heftiger zou kunnen zijn dan de vorige. Waarbij de banken weer alle fouten maken die ze in het verleden ook al maakten. Waar zit dan dat onderzoek in?
“Waldemar heeft economie gestudeerd en hij weet daar waanzinnig veel vanaf – en dat was eigenlijk ook het probleem! Ik moest hem duidelijk maken dat we niet alles konden vertellen wat hij erin wilde stoppen. Ik vond ‘De verleiders’ bijvoorbeeld een fantastisch toneelstuk. Maar het is en blijft taaie materie. Dat financiële gedoe is iets waar we niet graag naar kijken. We hadden daarom veel moeite om te kiezen uit al het materiaal dat we hadden verzameld. We moesten een centrale bewering vinden die je niet alleen naar een stemming kunt vertalen, maar ook in dramavorm kunt vertellen.
Er was een enorme berg aan research. Via Joris Luyendijk heb ik gepraat met een aantal mensen die er veel vanaf weten, zoals Rens van Tilburg en Peter van Ees. Zij voorspelden de financiële bom die in onze film op barsten staat en die inderdaad nu nog akelig actueel is. Ik heb veel aan die gesprekken gehad, ook omdat die materie voor mij grotendeels nieuw was. Wat ook wel weer helpt omdat je er meer onbevangen in staat en je jezelf kan afvragen: wat begrijp ik er zelf van en hoe sta ik er tegenover? Je bent geneigd te denken: het is een wereld van slechte mensen. Maar het probleem bij het huidige financiële systeem zit dieper, het is naar mijn mening dat het systeem te veel verantwoordelijkheid van de mens vraagt. Dat idee wilden we in die broers vertalen. Wil je stoppen, dan moet je soms iets doen dat dwars tegen jezelf in gaat. Soms zijn de macht en de situatie groter dan jezelf.”

Ik vond het wel mooi dat de bank, in de persoon van Porgy Franssen, een aantal van de mooiste teksten heeft. 
“Het is te makkelijk om een bankier te nemen die je alleen maar op het schavot gaat zetten. Dus dat was een bewuste keuze. De aflossing gaat over idealisme en hoe dat anno nu vorm te geven is. De wereld is ingewikkeld. Je kunt niet meer aankomen met simpele meningen. Maar het is ook fout om te vervallen in een gemakzuchtige houding als: het is zo lastig geworden, laat maar zitten. Een balans vinden tussen die twee uitersten zit heel erg in het scenario. Dat is ook waar de film over gaat.”

Idealisme versus de ingewikkeldheid van alles?
“Of simpelweg de vraag: waar is ons idealisme gebleven? Het was makkelijker toen we minder wisten, toen de wereld ogenschijnlijk wat simpeler in elkaar zat.”

Geef eens een voorbeeld van de invloed van Jorien van Nes op het geheel?
“De invloed van Jorien is vooral dat die twee jongens niet alleen maar boos zijn op de wereld, maar dat ze op zoek zijn naar hun liefde voor elkaar. Het drama van twee broers die elkaar verloren zijn en weer zoeken. De film krijgt daardoor een emotioneler hart.”

Vergeleken met De aflossing vertelt De terugkeer van de wespendief een persoonlijker en ook poëtischer verhaal over hoe het verleden doorwerkt in het heden. Zoals je al aangaf is De Wespendief in feite een kort verhaal waar je veel bij moest verzinnen. Hoe ging dat proces in zijn werk?
“Stanley Kolk is een heel sensitieve jongen en waar wij allebei op inhaakten, is wat pesten en jeugdtrauma’s met mensen doen. Dat verhaal vonden we belangrijk. Wat ik een probleem vond: normaal gesproken maak ik grote dingen klein, nu moest ik het verhaal verlengen zonder iets wat superkrachtig is modderig te maken. Gelukkig vond ik in het boek iets waarvan de consequenties in de back story ontzettend groot zijn, maar waar het boek niet op ingaat. Ik dacht: daar kun je meer over vertellen! Ik kan er niet veel over zeggen zonder de clou te verraden, maar het draait om personages die in het boek snel naar de achtergrond verdwijnen, wier bemoeienis bij het verhaal je groter kunt maken. Dat is een extra laag geworden in het verhaal.”

De graphic novel is in zwart-wit, de film is in kleur. In hoeverre denken jullie tijdens het schrijfproces al na over de kleuren die je in de film gaat gebruiken?
“Dit project heeft zo’n sterke visuele kant dat ik tijdens het schrijven aan Stanley heb gevraagd of we het op dezelfde manier voor ons zagen. In mijn hoofd was het boek al de film geworden, een super zwart-wit film noir-achtige ervaring. Stanley had iets veel kleurijkers in gedachten. Daar hebben we het echt even over moeten hebben. De film is nu heel anders qua sfeer dan het boek.”

Had je het idee dat de film ook in zwart-wit zou zijn?
“Dat niet. Ik dacht wel dat het donkerder qua kleur zou zijn, dat het dichter bij de stijl van het boek zou blijven. Het boek is een soort nachtmerrie, de film is een psychologisch drama over schuld en boete. In de film moest de menselijke kant van het kapotgemaakt worden door pesten, letterlijk meer kleur krijgen. Zodat het meer voelt in het hier en nu. De film wil de gevoelens van de mensen dichterbij brengen.”

Alsof twee Telefilms in een jaar niet genoeg zijn, is sinds kort bij de VPRO iedere zondagochtend op NPO 3 de door Delmaar samen met Lotte Tabbers geschreven jeugdserie Zenith op tv. “Zenith heeft een lang traject gehad. Het heeft een heel leuke premisse over ouders die zichzelf hebben vervangen door robots, omdat ze het te druk hebben om voor hun kinderen te zorgen en denken dat de robots het beter kunnen. De kinderen komen achter de verwisseling, met veel complicaties tot gevolg.
Het idee is van Daan Bakker, die het een aantal jaar geleden bij Lemming Film heeft neergelegd. Er is eerst door andere scenaristen aan gewerkt, maar dat liep vast. Ik heb een nieuwe laag aan de structuur gegeven en toen is het gelukt om het vlot te trekken. Vanaf het moment dat we groen licht kregen, is het heel voorspoedig gegaan. Lotte en ik zijn een supermatch en ik vind het resultaat fantastisch geworden. Het is comedy, wat ik heel leuk vind om te doen. Ook door Lotte’s droge gevoel voor humor. Ik maak zelf vaak conceptuele dingen en dan is het fijn als er een droge observatie inkomt, die heel aards is. Dat vond ik erg fijn aan onze samenwerking. En omdat het een jeugdserie is, is het eindelijk iets wat mijn kinderen mogen zien.”

Ben je nieuwe plannen aan het ontwikkelen?
“Ja, ik heb diverse plannen die een volgende stap zouden kunnen zijn. Ik merk dat ik daar behoefte aan heb, al vind ik de balans tussen zelf dingen bedenken enerzijds en projecten waarin ik actiever met anderen samenwerk anderzijds, heel fijn.
Ik ben begonnen met sociale drama’s, zoals Raak, Skin, Kinkerstraat en Lotus. Verhalen met een rauwe rand en heel herkenbare stijl. Tot iemand op een gegeven moment zei: oh, dat is typisch Philip Delmaar. Hij bedoelde het als compliment, maar ik dacht: misschien zit ik steeds in hetzelfde straatje.
Daarna ben ik verschillende genres gaan uitproberen. Dat is een enorme uitdaging. Je zegt dat je een thriller schrijft, maar is -ie ook spannend? Je zegt dat je een comedy maakt, maar is -ie ook grappig?! Je moet je nog bewuster zijn van wat andere mensen vinden. Daar leer ik veel van. Ik heb het punt bereikt dat ik uit mijn eigen kracht wil putten. Ik moet blijven zoeken naar dingen die mij uitdagen.
Ik vind het op scenariogebied een ontzettend spannende tijd. Er gebeurt veel. Ook op het gebied van series. Er worden veel writers rooms opgezet. De verhalen worden anders. Minder conventioneel. Ik hoop dat ik daaraan kan bijdragen.”

Fotografie:
De aflossing – BlazHoffski Productions/ Melle van Essen
Philip Delmaar – lievefoto.nl
De terugkeer van de wespendief – Family Affairs Films/Pief Weijman
Zenith – VPRO

Wat zoek je?