Little Women: liefdesverhaal van een meisje en haar boek

De achttiende-eeuwse literaire klassieker Little Women is talloze keren verfilmd, maar nooit zo radicaal als de huidige adaptatie van regisseur/scenarist Greta Gerwig. Wat zijn de verschillen tussen de vier bekendste filmversies en wat zegt dat over de tijd waarin ze gemaakt zijn?

Toen Greta Gerwig haar script van Little Women had opgestuurd, gingen de producenten gingen ervan uit dat het de verkeerde versie was. Er stonden nog allerlei eigenaardigheden in. Maar nee, verzekerde Gerwig, het was wel degelijk de definitieve versie. De vreemde scènehoofden aan het einde van het script klopten.

Het zijn inderdaad nogal onorthodoxe scèneaanduidingen, maar wel belangrijke, want ze vertegenwoordigen de radicale afslag die Greta Gerwig heeft genomen bij het verfilmen van het beroemde, 150 jaar oude boek van Louisa May Alcott over de vier zusjes March, een boek dat vooral in de Verenigde Staten nog altijd zeer geliefd is en talloze keren verfilmd en opgevoerd.

“Little Women is a snow globe of girlhood that has been shaken and retold, generation after generation”, schreef Amanda Hess in oktober in The New York Times. Alcotts boek volgt het wel en wee van Meg, Jo, Beth en Amy, die liefdevol worden opgevoed door moeder Marmee, terwijl vader aan het front van de Amerikaanse burgeroorlog vecht. Jonge lezers identificeerden zich met de mooie, moederlijke Meg, de timide Beth of de trotse Amy, maar het was de jongensachtige Jo die het meest tot de verbeelding sprak. Jo, een heerlijk onaangepaste wildebras, schreef toneelstukken, die ze samen met haar zusjes opvoerde, en was een rolmodel voor talloze beroemde schrijvers, onder wie Simone de Beauvoir, Margaret Atwood, J.K. Rowling en Susan Sontag. Het gezin March was behoorlijk vrijgevochten voor die tijd, wat ongetwijfeld deel van de aantrekkingskracht was.

Christelijke waarden

Tegelijkertijd is het boek een duidelijk product van zijn tijd; vader March is het toonbeeld van goed gedrag en voedt zijn vrouw op alsof ze een kind is. Moeder hamert op haar beurt op christelijke waarden en moedigt Jo aan haar temperament in te tomen. Naarmate de meisjes ouder worden raken hun levens versmald tot dat van echtgenote en moeder en tegen het einde van het verhaal (dat oorspronkelijk uit twee boeken bestond) is Beth gestorven en zijn Meg en Amy keurig getrouwd. Zelfs Jo, die eerder haar buurjongen Laurie nog afwees omdat ze onafhankelijk wilde zijn, vindt de liefde bij een oudere, Duitse professor die ze in New York ontmoet.

Van Little Women zijn musicals gemaakt, een opera, theaterstukken, hoorspelen en televisieseries, en ook een tweetal verloren stomme films, maar bij het grote publiek zijn het vooral de filmversies uit 1933, 1949 en 1994 die het meest zijn vastgeklonken in het collectieve bewustzijn.

De versie uit 1933 – “the first Little Women ​with sound!” – geregisseerd door George Cukor, is vooral bekend vanwege Katharine Hepburns vertolking van Jo. De film kwam tijdens de financiële crisisjaren uit en was een keerpunt na een periode van gewaagdere films. Het waren de jaren waarin in de VS een discussie ontstond over de te expliciete content van veel producties, wat leidde tot de Hays Code, die strenge censuur voorschreef.

Vol in de make-up
​
De conservatieve wind die waaide zorgde voor een behoefte aan meer sentimentele films over ouderwetse Amerikaanse waarden en Little Women raakte precies de juiste snaar. De zwart-witfilm legde de nadruk op de normen en waarden waarmee de zusjes March opgroeiden en de romantische verbintenissen die ze aangingen, met zacht uitgelichte liefdesscènes en stemmige vioolmuziek. Dat de vier actrices die de zussen spelen (met perfect gekruld haar en vol in de make-up) veel te oud zijn om vier tieners te belichamen maakte het publiek in die tijd niks uit.

Ook in de filmversie die zestien jaar later verscheen lag de nadruk op romantiek. “World’s greatest love story!” schreeuwde de filmposter. Het was een droom van een film in Technicolor, met de glossy Elizabeth Taylor als Amy. De film kwam vlak na de Tweede Wereldoorlog uit, dus werd er meer aandacht besteed aan de dienstplicht en het feit dat vader March meevecht in de burgeroorlog en Jo ook graag wil meevechten. Daarnaast ligt het accent meer op het naoorlogse consumentisme: in het boek geven de zussen het geld dat ze krijgen nog uit aan cadeaus voor hun moeder, maar in de filmversie uit 1949 kopen ze eerst spullen voor zichzelf. June Allysons Jo is lekker brutaal, maar niet zo invoelend als Katharine Hepburn.

Neus dichtgeknepen

Pas decennia later kwam er een derde grote Hollywoodfilmversie, met een vrouwelijke regisseur (Gillian Armstrong), schrijver (Robin Swicord) en producent (Amy Pascal). Pascal probeerde al meer dan een decennium om de film gemaakt te krijgen, maar in de late jaren tachtig, net na het einde van de tweede feministische golf en de backlash die daarop volgde, viel het verhaal over sterke, onafhankelijke jonge vrouwen dat de makers in gedachten hadden niet lekker. ‘Female-driven’ films waren vrijwel onmogelijk te maken, en zeker een update van een klassieker waarin moeder Marmee opeens geen zachtaardige moeke meer is, maar een pittige vrouw met een mening, die fulmineert tegen korsetten en haar dochter aanmoedigt naar New York te gaan. Toen Pascal het script presenteerde aan de (mannelijke) beslissingnemers bij Sony, vertelde een ervan haar dat hij het scenario had gelezen “met zijn neus dichtgeknepen”. Als jaren negentig-ster Winona Ryder uiteindelijk aan boord komt krijgt het project pas groen licht.

Passend bij het tijdperk oogt deze versie van Little Women realistischer en lijken de (onopgemaakte) zusjes March daadwerkelijk op de tieners die ze in het boek zijn. Daarnaast is Ryders Jo in tegenstelling tot Hepburns tomboy meer een intellectueel en krijgt haar schrijversambitie ruimte. De film, met naast Ryder en Susan Sarandon grote talenten als Kirsten Dunst, Claire Danes en Christian Bale, was een succes, zowel bij het bioscooppubliek als de critici. Volgens recensent Roger Ebert was het een “surprisingly sharp and intelligent telling, and not the soft-edged children’s movie it might appear”.

Uitgraven

En nu is er dan de 21e-eeuwse versie van Greta Gerwig, met haar muze Saoirse Ronan als Jo (ze kreeg er een Oscarnominatie voor, net zoals het scenario en de film). Naast Ronan zijn onder anderen Meryl Streep, Laura Dern, Emma Watson en Timothée Chalamet te zien.
 
Gerwig las Little Women als tiener, maar pas toen ze het boek als volwassene opnieuw oppakte viel haar op hoe actueel en relevant het verhaal nog steeds is. Het gaat over de rollen waar vrouwen én mannen aan moeten voldoen in de maatschappij, over financiële (on)afhankelijkheid en over het verlies van jeugdige onschuld. In het eerdergenoemde New York Times-artikel omschrijft Amanda Hess de manier waarop Gerwig het bronmateriaal benaderde als ‘uitgraven’: diepere motivaties van de karakters werden blootgelegd, bepaalde elementen uitvergroot.

Het verraste Gerwig hoe modern de dialogen voelden als je het stoffige materiaal eromheen weghakte. Een aantal van de meest vooruitstrevende teksten uit Gerwigs film komen dan ook direct uit het boek, zoals het moment waarop Jo verzucht dat ze maar niet over de teleurstelling heen kan komen dat ze als meisje geboren is. Of de scène waarin moeder Marmee haar dochter toevertrouwt dat ze helemaal niet zo blijmoedig is als ze altijd lijkt. Sterker nog, zegt ze, “ik ben bijna elke dag van mijn leven kwaad”.

Wat Gerwig verder opviel bij het herlezen van Little Women, was hoe anders het jongste zusje Amy op haar overkwam. De Amy uit eerdere adaptaties wordt steevast neergezet als een nogal irritant, arrogant en oppervlakkig meisje, maar in het oorspronkelijke boek komt volgens Gerwig een hele andere kant van Amy naar voren: van een meisje dat haar ambitie uitspreekt en daar ook voor gaat. “Wat een interessante diagnose van onze cultuur: het meisje dat het duidelijkst zegt wat ze wil is degene is die we al die tijd haatten”, zegt Gerwig hierover. In Gerwigs scenario is Amy (gloedvol vertolkt door Florence Pugh, die eveneens genomineerd werd voor een Oscar) dan ook een veel ronder personage, dat probeert haar schilderstalent te ontwikkelen, maar zich uiteindelijk moet neerleggen bij haar gebrek aan keuzevrijheid als vrouw.

Gerwig zocht niet alleen naar diepere motivaties bínnen het verhaal, ze groef ook in het leven van Louisa May Alcott zelf en kwam erachter dat haar leven veel parallellen vertoont met dat van Jo March. Ook zij groeide op in een progressief gezin in Massachusetts, verloor een zusje en onderhield het gezin met haar uitgegeven verhalen. Daarnaast ontdekte Gerwig dat Alcott eigenlijk helemaal geen zin had om een moralistisch boek over meisjes te schrijven. Toen ze dat op aanraden van een uitgever uiteindelijk toch deed, wilde Alcott, die zelf nooit trouwde, oorspronkelijk niet dat haar alter ego Jo in het huwelijk zou treden, maar volgens haar uitgever zou het boek anders onverkoopbaar zijn. Vrouwelijke personages moesten uiteindelijk immers trouwen, óf doodgaan. Dus schreef Alcott met tegenzin een nogal onwaarschijnlijke verhaallijn waarin professor Bhaer tegen het einde als een deus ex machina min of meer uit de lucht komt vallen om Jo’s hart te veroveren.

“Als kind was Jo March mijn held, maar nu ik volwassen ben is dat Louisa May Alcott”, verklaarde Gerwig in interviews. Vanwege de duidelijke parallellen tussen Alcott en haar ‘avatar’ Jo (zoals Gerwig haar noemt), nam Gerwig het opvallende besluit de twee samen te laten vallen. In een soort raamvertelling biedt Jo/Alcott haar boek aan de uitgever aan en toont ze zo het verhaal dat Alcott wel wilde, maar destijds niet mocht vertellen. “Door een laag toe te voegen komt Gerwig dichter bij de kern”, schreef Anne van Driel onlangs in de Volkskrant. Net als Alcott zelf onderhandelt Jo over de auteursrechten van haar boek. Net als Alcott kan ze zowel met links als rechts schrijven en net als in Alcotts leven gaat de uitgever uiteindelijk pas overstag als zijn dochters het met veel enthousiasme lezen.

Wat ‘echt’ is aan het einde van het script en wat fictie wil Gerwig bewust in het midden laten, vandaar dat ze Jo aan het einde met Bhaer laat trouwen. Maar het is niet duidelijk of dat alleen in het hoofd van Jo gebeurt of ook in haar daadwerkelijke leven – vandaar ook die mysterieuze scèneaanduidingen.

Naast het samenvallen van Jo en Alcott is het afwijken van de chronologie het meest opvallende verschil met eerdere adaptaties. Door de slimme manier waarop Gerwig het oorspronkelijke verhaal a-chronologisch reconstrueert en de verschillende levensfases tegen elkaar afzet, speelt het thema verlies een grotere rol, en dan vooral het verloren gaan van kinderlijke vrijheden en zorgeloosheid. Er zijn twee startpunten in de film: 1868 – als Jo volwassen is en haar manuscript aanbiedt in New York – en 1861, als alle zussen nog thuis wonen. Vanaf die punten stuwt de vertelling op twee sporen voorwaarts. De verhaallijn van de zieke Beth komt zo veel beter uit de verf, omdat het moment dat ze voor het eerst ziek wordt en uiteindelijk overlijdt nu samenvallen, wat de gebeurtenis door het contrast met vroeger meer emotionele lading geeft. Ook wordt duidelijker dat de andere drie zussen moeten dealen met de keuzes die ze in het verleden gemaakt hebben en wordt voor Jo het gemis van haar uitvliegende zussen belangrijker dan het gemis van een man. Daarnaast komt professor Bhaer, die al in het begin wordt geïntroduceerd, nu minder uit de lucht vallen.

Maar wat Gerwig met haar plotconstructie vooral wilde bereiken was dat het belangrijkste moment van de film zou zijn dat Jo haar boek, haar ‘kindje’, vers van de printer voor het eerst vasthoudt. “What I was trying to reverse-engineer was that Jo getting her book would make the audience feel like you usually feel when the heroine is chosen by the hero”, zei Gerwig na een filmscreening in New York. Maar in dit geval is het geen liefdesverhaal van een meisje en een jongen, maar van een meisje en haar boek.

Er zijn drie scenario-podcasts gemaakt over Greta Gerwigs Little Women: 

https://johnaugust.com/2020/the-one-with-greta-gerwig
http://www.theqandapodcast.com/2020/01/little-women-q-greta-gerwig.htmlhttps://www.indiewire.com/2019/12/little-women-greta-gerwig-louisa-may-alcott-filmmaker-toolkit-podcast-episode-105-1202198900/