De webserie wordt volwassen

In de eerste aflevering van de internetserie #tagged filmt een jongeman een auto-ongeluk op zijn mobiel. Of is het geen ongeluk? In de stijl van Coppola’s meesterwerk The Conversation vallen de stukjes van de puzzel in elkaar. In de tweede aflevering speelt een dichter een woordspelletje op een app met een vreemdeling, en meent een diepe emotionele connectie met hem te voelen. Een tragisch liefdesverhaal ontvouwt zich.

Alle afleveringen van deze serie singleplays vertellen hele klassieke verhalen en behandelen tegelijkertijd een thema dat karakteristiek is voor het digitale tijdperk. Wat ze uniek maakt is dat ze geheel worden verteld vanuit de blik van de protagonist op zijn mobiel. De serie is dan wel gemaakt voor de NPO, maar wordt geheel in stijl met thema’s aangeboden op YouTube. De serie won de Rose d’Or Award voor Best Social Media Series

Een stilistisch minder brutale maar wel spraakmakende serie is De slet van 6 vwo van de AVROTROS. In het eerste seizoen probeert de zestienjarige scholier Laura te achterhalen wie er naaktfoto’s van haar door de school heeft verspreid. Ook in deze internetserie wordt een verhaal over de online wereld gecombineerd met een traditioneel genre. Lastige thema’s als sexting en slutshaming worden voor de tienerdoelgroep behandeld in de vorm van een whodunit. “Ik ben zelf heel erg gek op whodunits”, lacht producent Jasper van der Schalie van Stepping Stone. “Maar we wilden ook dat de vrouwelijke personage in de hoofdrol begint als slachtoffer en als een held uit de strijd komt.”

Nieuwe dramatische wetten

Nog niet zo lang geleden was de online serie iets wat werd gemaakt door ambitieuze jonge filmmakers. Series als De meisjes van Thijs en Ideale liefde werden voor een minimaal budget geproduceerd in de vrije uurtjes, en waren bedoeld om ervaring op te doen en om naam te maken. Maar daar komt in rap tempo verandering in. Even een filmpje kijken bij de tramhalte of tijdens de koffiepauze of een tussenuur op school is de gewoonste zaak ter wereld. Dus komen er steeds meer geld, infrastructuur en mogelijkheden voor filmmakers die dit medium verder willen verkennen.

Oorspronkelijk zou #tagged slechts bij één korte film blijven. “Ik wilde iets maken over mijn haatliefdeverhouding met mijn telefoon”, vertelt schrijver-regisseur Martijn Winkler. “Ik hou van wat ik er mee kan, maar ik haat de persoon die ik dan word.” Twee jaar lang liep Winkler rond met een verhaal over een meisje dat controle verliest over haar mobiel, maar geen fonds dat er iets in zag. Pas toen de film, gemaakt in eigen beheer met een hoop vriendendiensten, een paar internationale prijzen in de wacht sleepte, werden Winkler en zijn productiebedrijf Vertov door de KRO-NCRV gevraagd om een serie van dit soort films te maken.

De extreme stijlkeuze leverde allerlei interessante uitdagingen op. “De vorm is beperkt, maar je moet toch op zoek naar manieren om het drama te laten leven. Je vraagt je af: welke apps zijn er allemaal en wat kun je vertellen met tekstberichten, foto’s en skypegesprekken.” Dit leverde fascinerende nieuwe mogelijkheden op. Geheel volgens de vuistregel dat drama gedrag is,  leert de kijker in #tagged veel over personages door te zien welke berichten ze schrijven en weer schrappen, voordat ze uiteindelijk op verzenden drukken. Zoals het vaak gaat, ontdekte Winkler ook van alles tijdens het maken. “Toen de pilot af was, werkte hij wel, maar er bleef toch wat afstand. Toen hebben we de acteur naar de studio gehaald en heel zwaar laten ademen, kuchen en slikken. Opeens zit je dan in het hoofd van het personage. Dat is dan de close up.”

Ook De slet van 6 vwo vloeide voort uit een ander project, de driedelige NPO3 documentaire Mag ik je tieten zien? Van der Schalie zag wat het deed met jonge meiden als er naaktfoto’s van hen werden verspreid en zag hierin de potentie voor een fictieverhaal. Toen bleek dat NPO3 op zoek was naar online series voor een jong publiek, greep hij de kans meteen aan. Voor het scenario werd Manju Reijmer aangetrokken. “Hij is heel goed in het schrijven van tienertaal. Hij weet feilloos zinnen te construeren, die heel veel schrijvers van boven de dertig nooit zouden kunnen neerschrijven.”

Besloten werd dat de afleveringen niet veel langer zouden worden dan vijf minuten. Dat bracht allerlei uitdagingen mee. “Het moet heel laagdrempelig zijn. Mensen die dit kijken doen dat vaak even tussendoor. Je moet dus in hele korte tijd veel vertellen en dat betekent helaas soms – schrijvers willen dat niet altijd horen – grote stappen snel thuis. Waar je bij lange series karakters kunt uitbouwen, moet je hierbij op het plot zitten. Elke seconde moet spannend genoeg zijn om door te blijven kijken. Anders klikt de kijker in de tram weg. Het is net als scrollen op Instagram. De foto moet wel verdomd leuk zijn, wil je erbij stilstaan. Hoog tempo is van groot belang voor de jonge gebruiker. Tegelijk zal ik dit niet als regel willen meegeven aan de makers.”

Dat is inderdaad de grootste uitdaging bij het maken van online drama. Nog meer dan bij televisie haken de kijkers af als ze niet voldoende worden geprikkeld. Bij #tagged viel het heel goed uit. “De retentie, het aantal mensen dat de films uitkijkt, is behoorlijk hoog. Als je er als kijker in investeert, wil je het ook afzien. De aflevering met de hoogste retentie is ook nog eens de langste.”

Iets vergelijkbaars overkwam de makers van De slet van 6 vwo. “We hadden voor seizoen één in totaal zes miljoen views. En we keken natuurlijk naar de respons op YouTube. Je hebt altijd haters die het niks vinden. Maar de reacties waren overwegend positief en ze vroegen of het langer mocht.”

Jenny Booms is secretaris bij het NPO-fonds en behandelt alle aanvragen die binnenkomen voor jeugddrama, volwassendrama en nu dus ook webdrama. In het najaar van 2018 is het fonds begonnen met een regeling voor zowel scenario als productie voor webseries. “De NPO wilt iedereen bereiken. Dat is ook onze taak, en er bleek een gat te zijn wat betreft mensen die geen televisie meer kijken”, legt Booms uit. “Al het webdrama werd gemaakt voor lage budgetten. Met het fonds kwamen er meer mogelijkheden, zoals meer ruimte voor een wat langere ontwikkelingstijd, zodat je ook op het web een kwaliteitsstandaard krijgt.”

Zo werden er beleidskaders ontwikkeld en criteria waarop aanvragen door het fonds worden beoordeeld. Naast het script wordt er gekeken naar de samenstelling van het team, het eerdere werk en de motivatie om het te maken. Wie een internetserie online zet komt terecht in een overvloedig aanbod, waarin je heel makkelijk kan verzuipen. Daarom is bij een aanvraag een duidelijk beeld van de doelgroep en hoe de thematiek voor hen relevant is heel belangrijk. “Het is niet meer een kwestie van gewoon zenden. Daarom moet je eigenlijk al vanaf het moment van ontwikkelen een goed beeld hebben van op welke manier je de doelgroep gaat bereiken.”

Een fraai voorbeeld is Vakkenvullers (AVROTROS). Vrijwel iedere tiener begint zijn loopbaan met dit beroep of anders wel achter de kassa en krijgt zo voor het eerst te maken met karakteristieke kenmerken van een werkomgeving: zinloze klusjes, fanatieke bazen, vriendschappen, pikorde en het invulling geven aan de leegte van routine. Dit alles zit al verwerkt in de eerste aflevering, gecombineerd met een goede dosis harde humor. Hehobros (VPRO) mikt op een iets oudere doelgroep. De serie draait om de vriendschap tussen jongens van in de twintig, de een homo, de ander hetero. Op typische jongens onder elkaar-toon bespreken ze alle ongemakkelijke vragen over relaties en seksualiteit, waarop velen het antwoord willen weten maar die weinigen durven te stellen.

Hoe ver internetseries kunnen komen toont ANNE+ (BNNVARA) aan. Het begon als een crowdfunded project, waaraan iedereen op vrijwillige basis meewerkte. De serie beleefde haar internationale première op het Tribeca Film Festival in New York en werd vertoond op talloze LGBTQ+ Filmfestivals. Inmiddels is het tweede seizoen online verschenen, waarvoor een hoger budget beschikbaar was. De afleveringen werden twee keer zo lang, wat de makers de kans gaf bredere thematiek te verkennen.

De series die worden ondersteund door het NPO-fonds kunnen worden bekeken op NPO3.nl en op het YouTube-kanaal van NPO3. Het is niet uit te sluiten dat door technische of sociale ontwikkelingen de vraag van het publiek  gaat veranderen. “Het beleid rond webseries zou zo flexibel mogelijk moeten zijn om daarop in te springen”, zegt Booms. “Het is publiek geld dus het is logisch dat er regels zijn rond het publiceren van webcontent. Maar het is belangrijk om mee te kunnen bewegen. Er is ontzettend veel creativiteit en het web biedt daar veel mogelijkheden voor.”

Een nieuwe Gouden Eeuw

De internetserie wordt beschouwd als een medium voor een jong publiek. Maar het lijkt niet waarschijnlijk dat de jongeren van nu naarmate ze ouder worden, gaan doorstromen naar de oudere, reguliere media. Met andere woorden, de webserie zal de komende decennia een steeds breder publiek opbouwen en steeds meer mainstream worden. Bovendien bestaat dit nieuwe publiek uit een generatie die is opgegroeid met smartphones en wifi, met YouTube en streamen; een publiek dat enorm getraind is om audiovisuele informatie te verwerken via verschillende media en zeer geavanceerde manieren van vertellen instinctief begrijpt. Denk aan verbuigingen van tijd, plaats en handeling.

Jasper van der Schalie en Stepping Stone werken momenteel aan een door het NPO-fonds ondersteund project voor Zapp, dat zal worden uitgezonden op Instagram. “Vanaf 14 april gaan we dagelijks drie tot vier keer een upload maken van een verhaal van een meisje in een oorlog. Het is gebaseerd op een Israëlische serie. Met hun goedkeuring hebben we dat verplaatst naar een Nederlandse situatie. We vertellen het verhaal van een Nederlandse holocaust-overlever alsof ze Instagram gehad zou hebben.” Martijn Winkler voegt hieraan toe: “De personages die je creëert in een webserie kunnen op een andere manier ook doorleven. Backstories kunnen worden doorgezet op social media accounts. Het zou best wel nuttig zijn om daarin te oefenen en les in te krijgen op de Filmacademie of hier workshops in te geven. De enige wetmatigheid van film is dat het altijd verandert.”

Tijdens de recente Gouden Eeuw van het televisiedrama, de jaren van The Sopranos tot Breaking bad, kwam als donderslag bij heldere hemel de ontdekking dat langlopend drama veel voordelen had ten opzichte van het zolang als chiquer beschouwde medium cinema. Tijdens het verloop van seizoenen kunnen personages ontwikkelingen doormaken die je nooit kunt realiseren in een paar uur bioscoopfilm. Wat voor mogelijkheden brengt het internetdrama met zich mee? Misschien hebben we nog maar een fractie ontdekt.

Jenny Booms roept makers met bijzondere ideeën op om zich meer te verdiepen in de mogelijkheden die het NPO-fonds voor webseries biedt en daar zoveel mogelijk gebruik van te maken. “Wat we vaak meekrijgen van makers uit de reguliere trajecten van talentontwikkeling, is dat ze zich toch een beetje beperkt, gebonden voelen. Dit is het andere uiterste. Maak gebruik van de vrijheid en experimenteer. En benut de mogelijkheid om een bijdrage voor  scenario-ontwikkeling aan te vragen. Dat biedt schrijvers echt de mogelijkheid om langer aan de scripts te werken.”

Foto’s Jenny Booms, Jasper van der Schalie en Martijn Winkler: Bart Juttmann