De Fractie mengt actualiteit met fictie

De tijd is rijp voor een politieke serie. Turbulente jaren in politiek Den Haag vol kabinetcrisissen, nieuwe politieke partijen, heftige debatten en spectaculaire opkomsten en ondergangen van kopstukken, bieden inspiratie voor spannend drama. Bovendien bewijzen The West Wing, Borgen en House of Cards dat politiek drama publiek trekt. Maar de producenten van De Fractie wilden meer dan dat succes kopiëren. Op een manier die nog niet eerder is geprobeerd in politieke dramaseries, vermengt de VPRO-serie de echte politiek en actuele gebeurtenissen met fictie.

Plot spreekt met de makers over de nieuwe paden die ze willen betreden met deze ongebruikelijke formule en met de schrijvers.
 
“Het is niet zo dat al die andere succesvolle series er waren en wij dachten, dat gaan wij ook eens doen”, vertelt script editor Gemma Derksen. “We hebben ons wel afgevraagd hoe we ons van die series konden onderscheiden. De vergelijking met Borgen die wordt gemaakt, gaat mank. Dit is heel anders. Borgen gaat in op het persoonlijke leven van Birgitte Nyborg. Dat doen wij niet. De Fractie gaat over hoe de machtsverhoudingen binnen de partij verschuiven. Dat is wat wij willen laten zien. Hoe reageren politici op actuele zaken, hoe gaan ze daarmee om en wat zijn de machtspolitieke implicaties?”
De Fractie volgt de verwikkelingen binnen de fictieve Vrijzinnige Partij Nederland (VPN), die al een tijdje meedraait in Den Haag maar die de ambitie heeft verder te komen. Ze willen regeringsmacht. Centraal staat Tim Snel, een ambitieuze jonge politicus, die de politiek anders, transparanter en opener wil krijgen. Hij stapt daarvoor over van D66 naar de VPN. Naast deze hoofdlijn speelt er in iedere aflevering een politiek issue uit de actualiteit van die week waar de fractie mee moet omgaan.
 
Wat is toch zo fascinerend aan politiek drama? “Spannend is dat het bij politiek altijd gaat om macht”, zegt Derksen. “Als je kijkt naar alle Griekse drama’s en de koningsdrama’s van Shakespeare dan is de strijd om de macht het terugkerende thema. Of onze serie gaat werken is vraag twee, maar in principe is de arena uitermate geschikt.”
Scenarioschrijver Toine Heijmans voegt hier aan toe: “Het begint bij politici altijd met idealisme. Daar ben ik van overtuigd. Ik denk dat iedere politicus diep van binnen de wil heeft om dingen beter te maken. Ze willen heel graag het spel eerlijk spelen, voor hun kiezers staan en transparant zijn. Of er in dat hele Haagse gezelschapspel van die ambities veel overblijft, dat hangt af van de persoon; welke kansen of welke teleurstellingen je krijgt. Dat levert interessante verhalen op.”
 
Ruwe diamanten
De Fractie is het geesteskind van oud-GroenLinks leider Femke Halsema en producent Gijs van de Westelaken. Joost de Wolf, hoofd drama van de VPRO vertelt: “Femke liep al jaren rond met dat idee om een politieke dramaserie te maken die recht doet aan de actualiteit. Dat is tot wasdom gekomen met de steun van NPO2. Het is even zoeken geweest naar de inhoudelijk insteek. We zijn van start gegaan met een meer traditionele invalshoek, waarbij het drama voorop stond. Daar zijn we toen niet helemaal uitgekomen. Het was een hele goede vondst om te gaan werken met schrijvers die aan de zijlijn van tv-drama staan, maar hun roots hebben in fictie of journalistiek.”
 
Toine Heijmans werkt als verslaggever voor de Volkskrant en publiceerde verschillende romans en non-fictieboeken, maar een scenario had hij nog nooit geschreven. “Ik kreeg een telefoontje van Femke Halsema of ik koffie wilde komen drinken en toen heeft ze me dit voorgelegd”, vertelt Heijmans. “Ik moest er wel even over nadenken. Ik wist niet of ik dit wel kon. Maar daar was rekening mee gehouden. Gemma Derksen is erbij gehaald om ons te begeleiden. Toen zijn we gaan schrijven; Roel Janssen, Charles Den Tex en ik. We kenden elkaar nauwelijks, maar de eerste keer dat we samenkwamen hadden we zoveel lol en gelijke ideeën over waar het verhaal heen moest dat we zeiden: ‘We gaan het doen, met alle moeilijkheden en risico’s die op de loer liggen.’

Toen we begonnen lag er al veel materiaal van Femke. Een karakterbijbel en een duidelijk idee wat voor partij de VPN was. We hebben ons een paar dagen opgesloten in het kantoor van Charles in Den Haag met een flipover en een hoop kannen koffie en we zijn gaan brainstormen. Het idee kreeg toen vrij snel vorm. We hebben besloten dat we alle drie minstens drie afleveringen van de tien zouden doen, maar we waren ook heel betrokken bij elkaars werk.
We hadden alle drie onze eigen insteek. Charles is een thrillerschrijver die heel goed is in plotwendingen. Roel is veertien jaar voor het NRC parlementair verslaggever geweest en ik werk ook veel in Den Haag. Dingen die je niet in de krant kwijt kunt, kan je wel in drama zetten. Dat kwam mooi bij elkaar. Misschien kijken we door onze achtergrond net iets anders tegen de politiek aan dan scenarioschrijvers.”
 
Hoe soepel ging de overgang naar dit nieuwe medium voor Heijmans en zijn collega’s? “Scenarioschrijven is heel anders dan een roman of schrijven voor de krant. Het is veel directer. Ik zie scènes als ruwe diamanten die je op allerlei manieren kunt vormen en bijvijlen en dat kost heel veel tijd. Dat is wat ik vooral van Gemma heb geleerd. Het moeilijke van scenarioschijven is ook dat je rekening moet houden met geld en productie. We hadden iets moois bedacht, een werkbezoek van de VPN-fractie aan het Westland. Daar kun je fantastische scènes over schrijven, maar dat was niet haalbaar, dus dan moet je de spanning er op een andere manier inschrijven. Dat vond ik nog het lastigste.”
De serie moet een accuraat beeld geven van de politiek, maar eindeloos vergaderen is vaak niet erg spannend om naar te kijken. Voor Gemma Derksen is dit geen probleem. Zij benadert De Fractie als iedere andere dramaserie. “Ik zie niet dat zoiets op gespannen voet staat. Drama is life with the dull moment cut out. Dat is bij politiek ook zo. Er wordt eindeloos vergaderd, maar niet zoals dat in de werkelijkheid gaat. Er zijn natuurlijk afleveringen geweest, waarvan we zeiden: ‘We weten hoe het echt gaat, maar dat vinden wij niet spannend genoeg.’ De ene keer kies je meer voor de spanning, een andere keer zet je een stapje de andere kant op.”
 
“Het was even zoeken voordat alles op zijn plek viel”, geeft ook Joost de Wolf toe. “De grote vraag is of ze er uit komen met de dialoog. Dat lukt de een beter dan de ander. Daarom is in overleg met Gemma besloten dat de scripts ook een dialoogpolish zouden krijgen van Esther Wouda. De een had daar meer behoefte aan dan de ander. En dan was er last but not least Femke Halsema, die het geheel nog een keer toetste aan de politieke werkelijkheid. Ook de regisseurs profiteren daarvan. Het hele artistieke team heeft twee keer met Femke een rondleiding gehad over het Binnenhof. Het gaat dan om hele specifieke ins en outs die soms wel bekend zijn bij journalisten, maar die zelden het politieke drama halen. Dat zit in de manier van praten en hoe de interne machtsverdeling binnen een fractie werkt. Om dat in drama terug te brengen, daarin heeft Femke een hele goede rol gespeeld.”
 
Fingerspitzengefühl
De setting en stijl van De Fractie verschilt van de Amerikaanse en Deense voorgangers. De Fractie speelt zich af in het Nederland van hier en nu. Het Kabinet Rutte II regeert en alle huidige partijen en politici zitten in de kamer. Alleen is er één partij bijgevoegd: de brutale, ambitieuze, fictieve VPN die een rol speelt in het geheel.
Maar wat helemaal vernieuwend is aan de serie, is dat items die het journaal beheersen diezelfde week te zien zijn in de aflevering. Een paar dagen voor de uitzending worden er extra scènes geschreven en nieuwe opnames gemaakt, die in de al eerder gedraaide afleveringen worden gemonteerd. Hiervoor hebben de schrijvers naast gevoel voor drama ook flexibiliteit, het vermogen te anticiperen en improvisatietalent nodig. Voeg daar nog bij dat ze onder hoge tijdsdruk moeten werken.

De Wolf: “Femke heeft ons uitgelegd dat als je enigszins actueel wilt zijn in een serie, je gewoon de agenda van de Tweede Kamer moet volgen. Vaak is nu al bekend wat over een paar maanden besproken wordt. We hadden al een mooie dramatische lijn met een karakter dat in de problemen komt met persoonlijke zorg voor één van haar ouders, zoals nu gebeurt met Staatssecretaris Van Rijn. Die zat letterlijk al in de scripts, voordat dit bekend werd. Op den duur kun je dit soort dingen bijna voorspellen. Er is een sterk Fingerspitzengefühl voor wat de thema’s zijn die er toe doen.

Daar komt bij de visie van de regisseurs, die hun ding met de scripts hebben gedaan. Door de casting, de mise-en-scène en het decouperen is geprobeerd er een draai aan te geven, die de kijker het gevoel geeft dicht te zitten op dingen die in het journaal en Nieuwsuur aan de orde komen. Het wordt wel spannend als er hele grote dingen gebeuren, zoals de val van een kabinet.”
 
Deze manier van de actualiteit benutten biedt ook allerlei mogelijkheden om via social media aandacht te genereren voor de serie en betrokkenheid van het publiek. Gemma Derksen had hier al enige ervaring in met In Therapie en SpangaS, en die gebruikt ze nu voor de online tak van De Fractie. “We gaan vooral heel intensief werken met twitter. De actualiteit die daarin zit, leent zich erg goed voor deze serie. We gaan onze hoofdpersoon, de fractieleider en de spindoctor laten twitteren. In de scripts wordt ook veel getwitterd. Tweets spelen soms ook een rol. Als er een VPN-tweet wordt gestuurd in de aflevering, gaat exact op dat moment die tweet er ook echt uit. Daar wordt dan op gereageerd, dat wordt hopelijk een heel ding.”
 
Geen cynische serie
Politiek drama betekent dat personages standpunten moeten innemen. En het standpunt van de protagonist is dan vaak het standpunt waar de kijker zich het meest mee identificeert. Dat kan gevoelig liggen. Hoe gaan de makers daarmee om? De Wolf: “Er ligt wel degelijk een politieke onderbouwing van deze partij. Er is een politiek manifest geschreven voor de VPN door Femke. We hebben gespard met schrijvers, die ook niet van de straat zijn als het gaat om politieke thema’s. Je gaat op een gegeven moment misschien zelfs hopen dat de fictie werkelijkheid wordt, dat er eindelijk thema’s aan de orde worden gesteld waarvan je hart sneller gaat kloppen.”

Gemma Derksen is wat terughoudender over standpunten. Zij wil vooral de menselijke kanten van politici tonen. En ze wil tegen een populaire platitude ingaan; dat politici niet deugen. “Ik hoop dat mensen wat meer gaan begrijpen van het ingewikkelde ambt van politici. Los van hoe macht en machtspolitiek werken, zijn politici over het algemeen mensen die heel gedreven proberen de wereld een klein stapje beter te maken. Het zijn idealisten. Hoe dat werkt, willen we ook laten zien. Het is geen cynische serie.”