Over gidsen, volgers en uit de schaduw stappen
Bram Schouw en ik spreken vaak af. We nemen ons voor om het over nieuwe ideeën te hebben. Daar komt dan niet zo veel van terecht. Het gaat over voetbal, familie en toevalligheden die we tijdens een wandeling tegen het lijf lopen. Daarmee gaan we niets uit de weg – integendeel, we trekken er veel tijd voor uit – maar hebben geduld, delen een vertrouwen dat het juiste moment zich vanzelf zal aandienen. Toen Bram me vertelde dat hij een film over broers wilde maken, was dat zo’n moment. Het idee maakte me meteen enthousiast, omdat het simpel was en tegelijkertijd rijk aan klassieke thema’s. En omdat ik me er persoonlijk aan kon verbinden.
Alhoewel ik geen biologische broer heb, ervaar ik dat wel zo. Met een van mijn beste vrienden groeide ik samen op. Hij was een half jaar ouder en een kop groter. Mijn ogen waren blauw, die van hem juist donker. Toen we achttien waren, woonde hij in het hart van Amsterdam en leidde er een wild leven. Als ik op bezoek kwam, keek ik mijn ogen uit. Soms was ik jaloers dat hij zo in de belangstelling stond. Daar waar hij grenzen passeerde, bleef ik twijfelend achter. Uiteindelijk deden alle tegenstellingen er niet toe. Het broederschap was overheersend.
Ondertussen, zo’n dertig jaar later, is het tij gekeerd. We zijn nog steeds vrienden, maar volwassen worden eist zijn tol. Je wordt gedwongen om je aan te passen en keuzes te maken. Mijn vriend weigerde dat of kon het niet. Hij leidt ondertussen een teruggetrokken leven. Zijn inzinking heeft diepe indruk op me gemaakt. Mijn voorbeeld was ik kwijt, de gids die me het echte leven liet zien. Ik moest opeens mijn eigen weg bepalen.
Dit persoonlijke verhaal sloot aan bij een klassiek thema dat me altijd heeft gefascineerd en waarover ik de jeugdroman Rebel met vleugels schreef: de Icarus-mythe, waarin een jongen weigert om volwassen te worden. Hij wil een leven lang zorgeloos kunnen vliegen. En waarom ook niet? Op het beroemde schilderij van Bruegel – De val van Icarus – zien we werkende mensen: een boer, een visser en een herder. Ze zijn zinnig bezig, hun handeling heeft nut. Maar… erg vrolijk lijken ze niet. De ploeger heeft zijn rug gebogen, het gezicht naar beneden. “Hoog, Sammy, kijk omhoog!” had Ramses Shaffy voor niemand beter kunnen zingen. Dan had hij gezien dat er een jongen door de hemel vloog. Toch zeker niet alledaags.
Het handelen van die hemelbestormer heeft misschien geen nut, maar vrolijk is hij wel. Lachend scheert hij langs wolkentoppen. Dat denk ik tenminste, want Bruegel schildert alleen een voet van hem die uit het water steekt, zo’n idioot verdient geen gezicht. De goden hebben hem gestraft voor zijn gedrag. Zijn vleugels zijn verschroeid door de zon en hij is te pletter geslagen tegen de rotsen in de zee.
Voor beide partijen voel ik sympathie: de nuttige werker en de zinloze luchtacrobaat. Misschien draag ik ze alle twee wel een beetje in me mee. Net als de twee broers uit onze film. De trouwe volger en de onnavolgbare koploper. Het is een mooi duo. Ze zouden voor altijd samen moeten blijven, maar zo werkt het leven niet. Om te kunnen winnen moet er ook iemand verslagen worden. De mooie grote eik houdt het plantje achter zich uit de wind, maar beneemt hem ook het zonlicht. Pas als de eik wordt omgehakt kan het plantje zelf uitgroeien tot boom. En – erg bijbelvast ben ik niet – vermoordde Kaïn zijn broer Abel niet om ons tot zijn nakomelingen te kunnen maken?
Onze korte film Sevilla ging vooral over rouwverwerking. De pijn om datgene te verliezen waarvan je het allermeeste houdt. In Broers wilden we daar een scherper randje aan toevoegen: het verlies is niet alleen pijnlijk, het levert ook iets op. Dat was de grootste uitdaging tijdens het schrijven van dit scenario, het tonen van die dualiteit. Je moet voelen dat Lukas, de jongere broer, opkijkt tegen zijn charismatische oudere broer Alexander, hoeveel hij van hem houdt. En tegelijkertijd moet het opluchten als Lukas zijn eigen weg kiest. Eindelijk stapt hij uit de schaduw. Dat beeld was figuurlijk een van onze vertrekpunten en de uiteindelijke film eindigt er letterlijk mee als Lukas op het strand een stapje opzij zet, naar het zonlicht toe.
Broers draait vanaf donderdag 1 juni 2017 in de bioscoop.