De kracht van de Regel van Drie in scenario’s

Drie is een getal met kracht en magie. En de zogeheten Regel van Drie kan helpen om betere scenario’s te schrijven. Zo gebruikten Quentin Tarantino en Stanley Kubrick hem in Pulp Fiction en Barry Lyndon om de karakterontwikkeling van de held te tonen. Hoe werkt de Regel van Drie? Een analyse.

“Omne trium perfectum”. Alles dat in drieën komt is perfect. De Vader, de Zoon, de Heilige Geest; de drie musketiers; location, location, location. Het is geen toeval dat het getal drie al duizenden jaren in allerlei verhalen, sprookjes en mythes terugkeert en dat vele van de beroemdste quotes uit de wereldgeschiedenis in drie delen gestructureerd zijn.
 
Enkele disciplines waarin de Regel van Drie vaak wordt toegepast:

*In reclame. De meest krachtige reclame-slogans. Drie kleine woorden die meteen een heel merk opgeroepen in je geest. Just do it, Vorsprung durch Technik, I’m lovin’ it.
*In de fotografie weet ‘de regel van derden’ meer spanning, energie en interesse in de compositie te creëren door deze te verdelen in drie horizontale en verticale vlakken.
*In de retorica, waar drie opeenvolgende woorden worden gebruikt om één centraal idee uit te drukken: ‘Veni, vidi, vici’ (Ik kwam, ik zag, ik overwon); ‘Liberté, Égalité, Fraternité’, (Vrijheid, gelijkheid, broederschap), het nationale motto van Frankrijk; ‘Citius, altius, fortius’ (Sneller, hoger, sterker), het Olympische motto.

Waarom werkt de Regel van Drie zo goed?

De Regel van Drie appeleert aan onze oerinstincten. Het is allemaal terug te voeren op de manier hoe onze hersenen informatie verwerken. Van nature is de mens geprogrammeerd om informatie te verwerken via instinctieve patroonherkenning. Om effectief te communiceren moet het patroon zo klein mogelijk zijn. En wat is het kleinste getal dat nodig is om een patroon te maken? Drie. En daarin ligt de kracht. In wat voor toepassing ook, in de kern gebruikt de Regel van Drie altijd hetzelfde simpele patroon om complexe ideeën effectief te communiceren. Het patroon werkt omdat het beknopt is. Memorabel. Krachtig.
 
De Regel van Drie in scenario’s

Natuurlijk zijn wij scenaristen vooral geïnteresseerd hoe we het principe kunnen toepassen in ons nobele streven topscenario’s te creëren. Volgens de Regel van Drie in deze discipline zullen gebeurtenissen of personages die in drieën worden geïntroduceerd, humoristischer, bevredigender of doeltreffender zijn dan wanneer zij in andere variaties gepresenteerd worden.

Een van de bekendste toepassingen van de Regel van Drie betreft de komedie. De structuur van een klassieke grap bestaat uit set-up, anticipatie en pay-off. Hier wordt spanning opgebouwd, die vrijkomt dankzij de verrassing en absurditeit van het derde element. In komedie heet zoiets een comic triple. Moppen bijvoorbeeld kunnen beschikken over drie stereotiepe personen – zoals een Duitser, een Nederlander en een Belg – waar de verrassing of punchline door het derde karakter wordt geleverd.

Neem deze grap bijvoorbeeld: “Een producent, een regisseur en een scenarist zijn gestrand op een onbewoond eiland en dwalen uitgeput over het strand. Ze vinden een magische lamp en mogen alle drie een wens doen. De scenarist zegt: ‘Ik wou dat ik in het zwembad van het Beverly Hills Hotel lag, omringd door naakte vrouwen.’ POEF! Hij is weg. De regisseur: ‘Ja, dat klinkt goed, dat wil ik ook.’ POEF! Hij is weg. De producent begint nadenkend over het strand te ijsberen, langs de kustlijn op en neer, en zegt uiteindelijk: ‘Ik wil die twee klootzakken hier terug hebben, en wel op dit fucking ogenblik!'”
 
De toepassingen van de Regel van Drie in cinema
 
De Regel van Drie komt in een filmscenario in allerlei variaties voor. Kijk hier bijvoorbeeld hoe Stanley Kubrick de regel op een dramatische manier toepast op scèneniveau in Paths of Glory. Je kunt de scène bijna in mopvorm beginnen: Een generaal wandelt op zijn gemak door de loopgraven van WO I en vraagt aan drie soldaten: “Hello there soldier, ready to kill more Germans?” De eerste twee soldaten springen meteen in het gareel en antwoorden naar tevredenheid van de generaal. Bij de derde soldaat volgt de pay-off. We worden verrast en geconfronteerd met de harteloosheid van de oorlog.

Een mindere scenarist had mogelijk alleen de ontmoeting met de derde soldaat beschreven, om het keiharde karakter van de generaal te tonen. Maar dan hadden we de opbouw van spanning en verwachting gemist. De climax van de scène werkt sterker door het grote contrast tussen soldaat drie en de eerste twee.  De scène toont ook hoe een regisseur filmtechnieken kan toepassen om het Regel van Drie-effect te versterken. Na een lange take, van twee minuten, gebruikt Kubrick pas bij soldaat drie plots voor het eerst een close-up.
 
Het principe kan ook toegepast worden op de film als geheel, om een goede compositie en balans te krijgen. Zoals Christopher Nolan afgelopen zomer liet zien in Dunkirk. De film vindt net als het oerhollandse TROS-programma plaats in drie arena’s: te land, ter zee en in de lucht. Nolan weeft deze arena’s door elkaar én verbindt ze tegelijk alle drie aan een specifieke tijdsduur. Een week (land), een dag (zee), en een uur (lucht). Dit bewerkstelligt driemaal een dramatische eenheid van tijd, plaats en handeling. Vintage Aristoteles.
 
Karakterontwikkeling in Pulp Fiction
 
De meest waardevolle toepassing vind ik persoonlijk het gebruik van de Regel van Drie voor de emotionele karakterontwikkeling van je protagonist; de rode draad van je film.
 
Filmmakers Tarantino en Kubrick passen het Regel van Drie-principe onder andere in Pulp Fiction en Barry Lyndon toe om de ontwikkeling van de held te tonen. Het principe werkt als volgt: koppel cruciale momenten (plotpoints) uit het leven van je hoofdpersonage driemaal aan dezelfde soort visuele gebeurtenis. Vervolgens laat je zien hoe hij of zij iedere keer anders reageert of met de situatie omgaat. Door de herhaling van de gebeurtenis roep je spanning op en creëren de hersenen van de kijker onbewust een patroon, dat zich in het hoofd verankert.
 
Pulp Fiction uit 1994 is Tarantino’s tweede film en zijn grote doorbraak. De non-lineaire film bestaat uit drie verweven kortere verhalen, geschreven door Tarantino en Roger Avery – grotendeels in Amsterdam. Een van de hoofdpersonages is gangster Jules Winnfield (Samuel L. Jackson). De karakterverandering van Jules, van moordende gangster tot vergevingsgezinde burger, gebeurt in drie stappen. Telkens gebruikt Tarantino – niet onverwacht – een geweldsituatie om de karakterboog van zijn personage te tonen.


1) Eerst vermoordt Jules met zijn compagnon enkele jongens koelbloedig, wordt hij van dichtbij beschoten en miraculeus gespaard. Goddelijke interventie, meent Jules. (set-up)
2) Als ze later in de auto een van de jongens vervoeren en Jules vertelt dat hij wil stoppen met dit werk nu hij een teken van God heeft gehad, schiet zijn compagnon de jongen op de achterbank per abuis in het gezicht. (anticipatie)
3) Op het eind van de film houden twee dieven Jules onder schot en wordt hij voor het morele dilemma gesteld hen te doden of te sparen. Hij kiest uiteindelijk het laatste, hoewel met moeite. (pay-off)

De Jules van het begin van de film had de dieven zonder scrupules doodgeschoten. Hij is moreel gegroeid. Overigens is het Jules Winnfield-personage een anomalie in Tarantino’s oeuvre. In zijn andere films maken zijn protagonisten eigenlijk zelden tot nooit een ontwikkeling door. Zijn personages zijn cool, welbespraakt en streetwise, maar gechargeerd gezegd zijn zijn meeste films niet meer dan wraakfantasieën.
 
Karakterontwikkeling in Barry Lyndon
 
Barry Lyndon (1975) is Stanley Kubricks meesterwerk over de rise and fall van Redmond Barry, gebaseerd op de schelmenroman The Luck of Barry Lyndon van W. M. Thackeray. De held van het verhaal is een jongeman, die rond het midden van de 18e eeuw in een bescheiden Iers milieu opgroeit. Met zijn valse naam, zijn bluf, vlotte babbel en opportunistische leugens weet hij zich tot in de hoogste kringen van de adel op te werken.
 
Kubrick past de Regel van Drie tweemaal toe om de karakterontwikkeling van zijn titelheld te visualiseren: via kaartspelen en pistoolduels. Beide gebeurtenissen komen in drievoud voor, steeds in nieuwe variaties. De ontwikkeling van Barry is in beide gevallen hetzelfde: van onschuldige jongeling via ambitieuze bedrieger naar teleurgestelde mislukkeling, zonder geld en liefde. Voor de bijbelkenners onder u: het volgt de oudtestamentische structuur van het Adam en Eva-verhaal. De ontmoeting met de slang (verlies van onschuld), eten van de appel (corruptie) en uit het paradijs gestuurd worden (ondergang).

Kaartspel


1) Bij de introductie van protagonist Barry speelt hij als naïeve jongeling kaart met Nora, zijn nicht en eerste grote liefde die hem probeert te verleiden. (verlies van onschuld)
2) In het middendeel speelt Barry kaart in dienst van de baron en verleidt hij tijdens het spel Lady Lyndon, de vrouw met wie hij zal trouwen. (corruptie)
3) Barry eindigt liggend op bed met een geamputeerd been, vreugdeloos kaartend met zijn moeder. Een advocaat vertelt hem ondertussen dat hij Engeland voorgoed moet verlaten of anders in de gevangenis zal belanden. (ondergang) 
Opvallend: hij speelt kaart met de drie belangrijkste vrouwen uit zijn leven.

Pistoolduels


1) Het eerste duel zien we vanaf een grote afstand. Een voice-over licht toe dat Barry’s vader tijdens dit duel wordt doodgeschoten, wanneer Barry nog een zuigeling is. (verlies van onschuld)
2) Het tweede duel is wanneer de jonge, jaloerse Barry het duel met kapitein Quinn aangaat. Het is de climax van de eerste akte, waarna Barry moet vluchten van zijn geboortegrond. Later zal het duel doorgestoken kaart blijken: er is met losse flodders geschoten. (corruptie)
3) Aan het eind van de film duelleert Barry met zijn stiefzoon. Barry wordt geraakt en zijn been zal worden geamputeerd. (ondergang)

De pay-off: wees origineel en zoek contrast
 
Opvallend is dat het derde en laatste duel oorspronkelijk niet in de roman voorkwam. Kubrick heeft het later aan het scenario toegevoegd. Hierdoor kon hij de film met een duel laten beginnen en eindigen en de Regel van Drie toepassen. Tijdens het schrijfproces nam Kubrick zich voor dat dit derde duel het meest origineel moest worden en nimmer op de eerste twee mocht lijken. Contrast was cruciaal. Het ging immers om de climax van de film en die mocht niet als herhaling voelen.

Honderden boeken met gedetailleerde beschrijvingen van duels pluisde hij door, waaruit hij allerlei elementen samenvoegde tot hét duel van de film.
1) De eerste twee duels vinden buiten plaats in weidse landschappen, in de openlucht. Eigenlijk zoals je als kijker verwacht. Het derde duel echter is binnen, in de unieke arena van een vervallen kapel.
2) De eerste twee duels zijn in gespannen stilte. Tijdens het derde duel horen we echter duiven op de achtergrond (die toevallig ook echt in de kapel zaten). Hun voortdurende geroekoe en het opvliegen na de pistoolschoten voegden iets extra’s toe, vond Kubrick.
3) Een laatste groot verschil betreft de uitvoering van het duel. In de eerdere duels schoten de twee mannen na het signaal tegelijk. In dit laatste duel schieten ze echter, na het tossen van een munt, om beurten. Dat is aanzienlijk spannender. Zeker als blijkt dat Barry’s stiefzoon, Lord Bullington, als eerste op de stilstaande Barry mag schieten. De kijker voelt dat we na drie uur aan het eind van de film beland zijn en de kans is dus zeer groot dat Barry dit duel niet overleeft.

Kubrick bouwt in de scène meesterlijk de spanning op en speelt met onze verwachtingen. Ook op scèneniveau past hij uiteindelijk het Regel van Drie-principe toe. Het aantal schoten dat uiteindelijk gelost wordt is niet twee, zoals bij de eerdere duels. Het zijn er – je raadt het al – drie.
 
Conclusie
 
Denk in termen van drie bij het werken aan een script en je zult waarschijnlijk eindigen met een boeiend resultaat. Maar beschouw de Regel van Drie als een instrument, nooit als een dogmatische regel. Voor de ene maker of verhaal is het principe bruikbaarder dan voor de andere. En mocht het niet meteen lukken, vergeet niet: driemaal is scheepsrecht.

Wat zoek je?